برونشیت
علائم، روش های جلوگیری و درمان برونشیت
برونشيت ( bronchitis ) چیست ( علائم شایع ، علل ، عواقب ، پیشگیری ، درمان ، داروها ، رژیم غذایی )
برونشیت به آماس و التهاب گذرگاه هوا بین بینی و ریه ها گفته می شود. این بیماری به نای و نایژه ها آسیب می رساند. نایژه ها، لوله های هوا هستند که از آنها هوا از ریه ها وارد و خارج می شود.
برونشیت می تواند حاد (استمرار کم) یا مزمن (استمرار طولانی) باشد. برونشیت حاد معمولاً از طریق عفونت های ویروسی یا باکتریایی ایجاد می شود. این نوع برونشیت معمولاً بدون ایجاد مشکل، به سرعت درمان می یابد. برونشیت مزمن نشانه یک یماری ریوی جدی تر است. این نوع برونشیت می تواند تخفیف یابد اما هیچگاه درمان نمی شود.
توصیف:
برونشیت حاد و مزمن هر دو التهابات ایجاد شده در گذرگاه هوا است. اما عوامل پیدایش و درمان آنها متفاوت است. برونشیت حاد معمولاً طی زمستان اتفاق می افتد. معمولاً به دنبال یک بیماری ویروسی مثل سرماخوردگی یا آنفولانزا می آید و می تواند عفونت های باکتریایی همراه خود داشته باشد.
فردی که به برونشیت حاد مبتلاست معمولاً طی دو هفته بهبود می یابد. اما سرفه هایی که همراه با بیماری می آید ممکن است مدت بیشتری به طول انجامد. مثل سایر عفونت های گدرگاه هوا، ممکن است فرد به سینه پهلو نیز مبتلا شود.
هرکسی می تواند به برونشیت حاد مبتلا شود. اما افرادیکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مثل نوزادان و افراد سالخورده، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. افراد سیگاری و افراد مبتلا به بیماری ای قلبی و ریوی نیز بیشتر در خطر ابتلا به آن هستند، همچنین افرادیکه در معرض بخارهای شیمیایی یا آلودگی شدید هوا قرار دارند.
برونشیت مزمن یکی از عوامل اصلی مرگ و ناتوانی است. انجمن ریه در امریکا برآورد می کند که تقریباً ۱۴ میلیون امریکایی از این بیماری رنج می برند. این نوع برونشیت نیز مثل برونشیت حاد با سرفه و خلط سازی بسیار همراه است. این علائم در برونشیت مزمن تقریباً سه ماه در دویال پیاپی باقی می ماند. این نوع برونشیت به آهستگی پیشرفت می کند. درنتیجه، این بیماری بیشتر درمیان افراد سالخورده به چشم می خورد تا جوانان و میانسالان.
برونشیت: تعریف اصطلاحات موردنیاز
نایژه: لوله های بزرگتر هوا در ریه که هوا را از نای داخل می کند.
مژک ها: پیش آمدگی های نازک و مو مانند که در خط نای و نایژه قرار می گیرد. این مژک ها به جلو و عقب موج می خورند و خلط ها را در گذرگاه هوا حمل می کنند.
آمفیزم: یک بیماری بسیار جدی و کشنده مربوط به ریه ها.
نای: لوله هوا که هوا را از پشت گلو گرفته و به سمت نایژه می آورد.
برونشیت مزمن
برونشیت مزمن به حالتی اطلاق می شود که در آن فرد بمدت حداقل 3 ماه از سال و در طول مدتی بیش از 2 سال متوالی سرفه خلط دار داشته باشد که نتوان آنرا به علل دیگری نسبت داد. برونشیت مزمن و آمفیزم به عنوان دو علت بیماری انسداد مزمن راههای هوایی هستند ومعمولا باهم بحث می شوند. و با کاهش حداکثر حجم هوای بازدمی در طی بازدم پرقدرت مشخص می شوند. برونشیت مزمن عمدتا با مصرف سیگار و یا سایر آلوده کننده های هوای تنفسی ارتباط دارد.
علل بروز برونشیت مزمن
سیگار شایعترین علت بروز برونشیت مزمن می باشد . کشیدن سیگار شایعترین علت ایجاد برونشیت مزمن است . هر چند نایژکهای افراد مبتلا به برونشیت مزمن می توانند در ابتد ا توسط عفونتهای ویروسی و باکتریایی نیز مورد آسیب قرار گیرند.
عوامل ایجاد برونشیت مزمن
آلودگی هوا : مجاری تنفسی در ابتدا توسط باکتریها یا ویروسها تحریک می شوند . علل تحریک کننده دیگر گرد و غبار و آلودگی هوا می باشند .
شغل : افرادی که در محل های کار خود در تماس، با گرد و غبار و بخارهای صنعتی هستند، نظیر معدنچیان ذغال سنگ،کارگران کارخانه های ذوب فلزات نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
سیگار و دخانیات :در مطالعه ای که اخیراً صورت گرفته است مشخص شده که بخشی از افراد مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه، که حدود 2/19 در صد بودند بدلیل شرایط کاری و 31 درصد در غیاب تماس با سیگار به این بیماری مبتلا شده اند.
آلودگی هوا زمانیکه غلظت دی اکسید گوگرد و سایر آلاینده ها در اتمسفر افزایش می یابد، منجر به تشدید علائم برونشیت مزمن می شود. این علائم زمانیکه فرد سیگاری نیز باشد بسیار بیشتر خواهد بود.
نشانه های برونشیت مزمن
اولین نشانه برونشیت مزمن، سرفه خفیف است که سرفه سیگاری ها نامیده میشود. این سرفه می تواند کمی خلط هم ایجاد کند. خس خس کردن و تنگی نفس نیز میتواند همراه با این سرفه ایجاد شود. با پیشرفت بیماری، تنفس دشوارتر می شود. بیمار احساس می کند که باید فعالیت خود را کمتر کند. بدن دیگر نمی تواند اکسیژن کافی را بگیرد درنتیجه تغییراتی در ساخت خون پدید می آید.
در برخی موارد این بیماری می تواند به ذات الریه منجر شود.
روش تشخیص برونشیت
برای تشخیص برونشیت، پزشک ابتدا تاریخچه سلامتی فرد و علائم وی را بررسی میکند. سپس با گوشی طبی به سینه بیمار گوش می دهد. برخی صداهای خاص نشان دهنده باریک شدن راه هواست. این صداها شامل صدای خس خس و ترق ترق می شود.
آزمایش کشت خلط انجام می شود، به ویژه درمواقعی که رنگ خلط سبز شده باشد و خون در آن دیده شود. کشت به پزشک امکان می دهد که تعیین کند چه باکتری در خلط بیمار موجود است. سپس می تواند تصمیم بگیرد که برای کشتن این باکتری ها چه دارویی باید تجویز شود.
اولین قدم برای انجام کشت خلط این است که اجازه بدهید بیمار با سرفه کمی خلط تولید کند. آنگاه نمونه گرفته شده و 2 تا 3 روز در یک محیط گرم قرار داده می شود. تحت این شرایط باکتری به سرعت رشد می کند و تشخیص آن ساده می شود. خلط را میتوان از طریق برونکوسکوپی هم به دست آورد. در این فرایند، ابتدا داروی بیهوشی به بیمار داده می شود. سپس لوله ای به راه هوا فرستاده شده و نمونه خلط گرفته میشود.
قدم دیگر در تشخیص برونشیت آزمایش عملکرد ریه است. این مرحله با استفاده از دستگاه تنفس سنج انجام می گیرد. این آزمایش بسیار ساده، سریع و بدون درد است و معمولاً در مطب پزشک انجام می شود. اگر عملکرد ریه کمتر از 80 درصد باشد میتواند نشانه ابتلا به برونشیت یا یک بیماری ریوی دیگر باشد.
بسیاری از بیماری های ریوی علائم مشابهی دارند. برای تشخیص صحیح بیماری پزشک باید آزمابشات دیگر مثل رادیولوژی سینه، ثبت ضربان قلب و یا آزمایش خون از بیمار بگیرد.
عوامل افزایش دهنده خطر برونشیت
سیگار کشیدن (بزرگترین عامل خطر)
هرگونه بیماری ریوی که باعث کاهش مقاومت شده باشد.
سابقه خانوادگی بیماری سل یا سایر بیماری های دستگاه تنفسی
قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا
تغذیه نامناسب
چاقی
زندگی در خانوار یا محله شلوغ
پیشگیری
سیگار نکشید. سیگار کشیدن مهمترین عامل خطری است که می توان از آن اجتناب کرد.
از قرار گرفتن در معرض دودها یا بخارات تحریک کننده در محیط خودداری کنید.
درمان های گیاهی و خانگی برونشیت
درمان برونشیت با زنجبیل
زنجبیل، اغلب برای درمان سرماخوردگی استفاده می شود، همچنین زنجبیل خواص ضدالتهابی دارد و سیستم ایمنی را تقویت کرده و لوله های برونش تحریک شده، ملتهب و متورم را درمان می کند.
روش مصرف: زنجبیل، دارچین و میخک از هرکدام نصف قاشق چای خوری در یک فنجان آب گرم ریخته. به خوبی هم بزنید و روزی چند بار بنوشید.
همچنین می توانید یک قاشق چای خوری پودر زنجبیل و فلفل سیاه را به یک فنجان آب جوش ریخته و چند دقیقه بعد مقداری عسل یا شیر ریخته و روزی دو بار بنوشید.
آویشن و درمان برونشیت
آویشن گیاهی از ریشه پامچال دارویی است که در کاهش مدت و شدت علائم بیماری برونشیت مؤثر است. در سال2007، 361بیمار تحت تحقیقات پزشکی قرار گرفتند که نتایج آن تاثیر فوق العاده عالی آویشن را در درمان برونشیت ثابت می کرد. سرفه های شدید کسانی که از عصاره این گیاه استفاده کرده بودند طی 11 روز خیلی زودتر از بقیه تسکین یافت.
مقدار مصرف دارویی
جوشانده: 1 تا 2 گرم گیاه خشک را در 150 میلی لیتر آب جوش به مدت 10 دقیقه بجوشانید. چند فنجان از آن را طی روز بنوشید.
عصاره برگ: 20 تا 40 قطره عصاره آویشن را با آب یا آبمیوه رقیق کنید و 3 بار در روز میل کنید.
درمان برونشیت با سیر
با توجه به خواص آنتی بیوتیکی و ضدویروسی آن، برای درمان برونشیت، به ویژه برونشیت حاد بسیار مفید است.
روش مصرف: سه حبه سیر را پوست کنده و ریز ریز خرد می کنیم در یک لیوان شیر جوش می ریزیم و قبل از خواب می نوشیم.
برونشیت مزمن چیست؟
برونشیت به معنای التهاب لوله های برونشی( نایژکها ) می باشد. زمانیکه نایژکها ملتهب یا عفونی می شوند، هوای کمتری قادر به عبور و ورود و خروج به ریه ها خواهد بود و معمولاً فرد مقادیر زیادی خلط در طی سرفه دفع می کند. بسیاری از افراد در طول زندگی ممکن است به برونشیت حاد دچار شوند که همراه با سرفه و دفع خلط در طی سرماخوردگی می باشد. برونشیت حاد معمولاً همراه با تب نیست.
برونشیت مزمن بصورت وجود سرفه خلط دار در اکثر روزهای یک ماه و در سه ماه از سال و برای دو سال پی در پی در عدم حضور سایر بیماریهای زمینه ای که منجر به بروز سرفه می شوند تعریف می شود .
این التهاب حتی می تواند منجر به از بین رفتن پوشش نایژکها شود. زمانیکه نایژکها به مدت زمان طولانی دچار تحریک می شوند، مقادیر زیادی خلط بصورت دائمی ساخته می شود و ضخامت پوشش نایژکها افزایش یافته و سرفه های تحریکی افزایش می یابد و جریان هوا در داخل نایژکها با مشکل مواجه شده و ریه ها نیز دچار آسیب می شوند. سپس نایژکها مکان مناسبی برای ایجاد عفونت خواهند شد.
برونشیت مزمن می تواند قبل یا همراه آمفیزم ایجاد شود. این دو حالت را با یکدیگر بیماری مزمن انسدادی ریوی ( COPD ) نامگذاری می کنند.
علايم شايع
سرفه مكرر، يا حمله سرفه‌هاي پشت سر هم
تنگي نفس
ضخيم بودن خلط و مشكل در تخليه آن با سرفه. ميزان و توليد خلط بسته به وجود يا عدم وجود عفونت، متغير است.
علل
تحريك يا عفونت مكرر لوله‌هاي نايژه‌اي، كه موجب مي‌شود لوله‌هاي نايژه‌اي ضخيم شده، فضاي درون آنها كه محل عبور هوا است باريكتر شده، و خاصيت ارتجاعي آنها كاهش يابد. مواد تحريك‌كننده عبارتند از موارد
چه کساني مستعد ابتلا به برونشيت مزمن مي باشند ؟
ميزان ابتلاي خانمها بيشتر از آقايان است . افراد بالاي ۴۵ سال استعداد ابتلا بيشتري نسبت به سنين ديگر دارند . سابقه خانوادگي بيماري سل ، چاقي ، وجود بيماريهاي تنفسي ديگر و کسانيکه مشغول به کار در محيطهاي پرگرد و غبار هستند آمادگي بيشتري براي ابتلا به برونشيت مزمن را دارند .
حملات برونشیت مزمن چگونه است؟
این بیماری معمولاً یکباره ایجاد نمی شود. عمولاً بعد از آن که سرماخوردگی فرد به نظر بهبود یافته است. امکان دارد همچنان سرفه و تولیدی مقادیر زیاد خلط برای چند هفته ادامه یابد.از آنجایی که اکثر افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، سیگاری می باشند، سرفه ناشی از این بیماری با سرفه ناشی از سیگار اشتباه می کنند. همچنان که زمان سپری می شود، سرما خوردگی ها مخرب تر می شوند و طول دوره های سرفه ها و تولید خلط بعد از هر سرماخوردگی بیشتر می شود.
بدون اطلاع از آن،فرد این دو روند سرفه را وابسته به دوره خود بیماری سرماخوردگی می داند و خیلی زود بیمار در تمامی اوقات حتی قبل از سرماخوردگی، در طی آن و بعد از آن، در اکثر روزهای سال دچار سرفه و خلط می شود. معمولاً سرفه در صبح، در هوای سرد و خشک شدیدتر است. فرد ممکن است در طی روز یکبار یا بیشتر همراه با سرفه خود خلط زرد رنگی داشته باشد.
برونشیت مزمن تا چه اندازه جدی و خطرناک است؟
سالانه بیش از 1/9 میلیون نفر در امریکا با برونشیت مزمن تشخیص داده می شوند. این بیماری افراد را در تمامی سنین مبتلا می سازد اما احتمال ابتلا در سن بالای 45 سال بیشتر است. بنظر می رسد زنان 2 برابر بیشتر از مردان به آن مبتلا می شوند. در سال 2002، 9/2 میلیون نفر مرد و 2/6 میلیون نفر زن با برونشیت مزمن مورد تشخیص قرار گرفتند.
همراه با آمفیزم و سایر بیماریهای مزمن ریوی بجز آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، چهارمین علت مرگ در آمریکا به حساب می آید.
بسیار از افراد تا زمانی که این بیماری به حالت پیشرفته در نیاید به آن توجهی نمی کنند. زیرا اکثراً اعتقاد دارند این بیماری چندان تهدید کننده حیات نیست. اما با این حال ریه اکثر افراد مبتلا در زمان مراجعه به پزشک به شدت دچار صدمه شده است و بعد از آن ممکن است فرد دچار اختلالات تنفسی بسیار شدید یا نارسایی قلبی شود.
عوامل افزايش‌دهنده خطر
سيگار كشيدن (بزرگترين عامل خطر)
هرگونه بيماري ريوي كه باعث كاهش مقاومت شده باشد.
سابقه خانوادگي بيماري سل يا ساير بيماريهاي دستگاه تنفسي
قرار گرفتن در معرض آلودگي هوا
تغذيه نامناسب
چاقي
زندگي در خانوار يا محله شلوغ
پيشگيري
سيگار نكشيد. سيگار كشيدن مهمترين عامل خطري است كه مي‌توان از آن اجتناب كرد.
از قرار گرفتن در معرض دودها يا بخارات تحريك‌كننده در محيط خودداري كنيد.
در صورت بروز عفونت تنفسي، سريعاً به پزشك خود مراجعه كنيد.
عواقب مورد انتظار
برونشيت مزمن معمولاً با درمان خوب مي‌شود، اگر سيگاري نباشيد و بيماري مزمن زمينه‌ساز مثل نارسايي احتقاني قلب، برونشكتازي، يا بيماري سل نداشته باشيد.
اگر سيگاري هستيد و آن را ترك نكنيد، يا مبتلا به يك بيماري مزمن زمينه‌ساز باشيد، برونشيت مزمن معمولاً اميد به زندگي را كاهش مي‌دهد.
عوارض احتمالي
ذات‌الريه مكرر
بيماري انسدادي مزمن ريه، كه علاج‌ناپذير است. خصوصيات آن عبارتند از تنگي نفس مزمن، بنفش شدن لب‌ها و ناخن‌ها، و نهايتاً ضرورت استفاده از اكسيژن
درمان
هدف اصلی در درمان برونشیت مزمن در ابتدا کاهش تحریک بر نایژکها می باشد. کشف آنتی بیوتیک ها در درمان عفونتهای باکتریایی حاد وابسته به برونشیت بسیار مفید بوده است ، هرچند این بیماران نیازی به استفاده مداوم از آنتی بیوتیک ها ندارند.
داروهای گشاد کننده برونشها نیز ممکن است به منظور شل کردن و باز نمودن مجاری هوایی موجود در ریه ها تجویز شوند،این داروها بصورت اسپری های استنشاقی یا بصورت خوراکی می توانند مورد استفاده قرار گیرند. بعضی از پزشکان معتقدند استفاده از کورتیکوستروئیدهای استنشاقی نیز می توانند مفید باشند.
اگر فرد در محیط کار خود با گرد و غبار و بخار سر و کار دارد، پزشک باید تغییر محیط کار را به بیمار خود توصیه نماید. تمامی افراد مبتلا به برونشیت مزمن باید برنامه ای به منظور داشتن یک روش زندگی سالم داشته باشند. بهبود سلامت عمومی یک فرد توانایی بدن وی را جهت مقابله با عفونتها افزایش می دهد.
– بسياري از بيماريهاي ريوي و قلبي علايمي مشابه با علايم برونشيت مزمن دارند. با كمك آزمايشات تشخيصي مي‌توان اين بيماري‌ها را رد كرد و به تشخيص رسيد.
– با درمان، بيماري خوب نمي‌شود، اما علايم بيماري تخفيف يافته و از بروز عوارض جلوگيري مي‌شود.
– سيگار كشيدن را ترك كنيد.
– اگر در جايي زندگي يا كار مي‌كنيد كه آلودگي هوا شديد است، حتي‌المقدور از آن اجتناب كنيد يا آلودگي آن را كاهش دهيد. به فكر تغيير شغل و نصب سيستم تهويه مطبوع فيلتردار و با قابليت كنترل رطوبت در منزل خود باشيد.
– از قرار گرفتن در معرض تغييرات دمايي ناگهاني يا هواي سرد و مرطوب خودداري كنيد.
– اگر كارهايي مثل فرياد زدن، بلند خنديدن، گريه كردن، و فعاليت بدني باعث بروز حملات سرفه شوند، از آنها خودداري كنيد.
– روش تخليه نايژه و تنفس عميق را ياد بگيريد و اجرا كنيد.
– زير پايه‌هاي جلويي تخت را در حدود 5/12 سانتي‌متر بالا آوريد.
داروها
از داروهاي ضد سرفه استفاده نكنيد؛ اين داروها باعث بدتر شدن برونشيت مزمن مي‌شوند.
آنتي‌بيوتيك‌ها براي مبارزه با عفونت مزمن يا مكرر
اكسپكتورانت‌ها براي نرم و رقيق كردن ترشحات
داروهاي گشادكننده نايژه براي باز كردن لوله‌هاي نايژه‌اي
امكان دارد برحسب مورد، داروهايي براي درمان افسردگي يا اضطراب شديد تجويز شوند.
فعاليت
هيچ گونه محدوديتي براي آن وجود ندارد. مصرف مايعات را به 10-8 ليوان آب در روز افزايش دهيد تا ترشحات ريوي رقيق‌تر شوند.
رژيم غذايي
رژيم غذايي هيچ محدوديتي ندارد. جهت حفظ ضخامت ترشحات ريه روزانه 8 تا 10 ليوان آب نبوشيد.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد:
اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده تان علايم برونشيت مزمن را داريد.
– اگر تب يا استفراغ رخ دهد.
– اگر درد خلط خون ظاهر شود.
– اگر درد سينه افزايش يابد.
– اگر تنگي نفس حتي در حالت استراحت يا هنگامي كه سرفه نمي‌كنيد، وجود داشته باشد.
– اگر خلط علي‌رغم تلاش براي رقيق كردن آن ضخيم‌تر شود
برونشیت و ورزش
بیماری برونشیت با سرفه و تنگی نفس همراه است. گاهی اوقات ممکن است ورزش باعث افزایش شدت نشانه های بیماری برونشیت شود با این حال در صورتی که ورزش با دقت و مراقبت انجام شود و شدت فعالیت ورزشی به خوبی تنظیم شود مشکلی برای این بیمار ایجاد نمی کند. حتی ورزش مداوم می تواند به ریکاوری برونشیت نیز کمک کند.
در صورتی که بیمار احساس کند که سرفه های او شدیدتر شده است یا نمی تواند نفس بکشد باید ورزش را متوقف کند.بهتر است ورزشکار در هوای متعادل ورزش کند زیرا گرما و سرمای زیاد باعث سخت تر شدن نفس می شود.
درمان برونشیت با آنتی بیوتیک و داروهای غیرگیاهی
استفاده از داروهای گشاد کننده برونش، فیزیوتراپی قفسه سینه و تخلیه وضعیتی و استفاده از آنتی بیوتیک اساس درمان است.در صورت عدم موفقیت درمان های فوق، می توان از کورتیکواستروئیدها استفاده کرد. بیمار باید مصرف دخانیات را قطع کند . زیرا دخانیات باعث تنگی برونش ها، فلج فعالیت مژکهای تنفسی و غیرفعال شدن سورفاکتانت می گردد.
افراد مستعد ابتلاء به عفونتهای تنفسی باید درمقابل عوامل ویروسی شایع، واکسینه شوند. مبتلایان به عفونت تنفسی فوقانی باید تحت درمان صحیح قرار گیرند و با مشاهده اولین نشانه چرکی شدن خلط از آنتی بیوتیک مناسب استفاده شود.جهت مراقبت و درمان پرستاری به فرایند پرستاری بیمار مزمن انسدادی ریه مراجعه گردد.